Najpierw uwaga!
Ten tekst NIE bierze udziału w dyskusji na temat neutralności płciowej, nie przekazuje naszych poglądów, nie opowiada się po żadnej ze stron, ani nie ma na celu obrażenia kogokolwiek! Ten tekst służy wyłącznie do nauki języka niemieckiego.
Teraz przechodzimy do tematu.
Zacznijmy od wyjaśnienia słowa, które widzicie w tytule tego wpisu. Składa się ono z dwóch elementów.
das Geschlecht — płeć
gerecht — sprawiedliwy
geschlechtergerecht — neutralny płciowo, dosłownie: sprawiedliwy wobec płci
Podczas, gdy w w Polsce trwa dyskusja, czy na panią magister można, tudzież należy, mówić magisterka, skoro magisterka to popularne określenie na pracę magisterską, w języku niemieckim rozwija się tworzenie rzeczowników, które określają obydwie, albo wszystkie możliwe płcie jednocześnie. Taki trend widać wyraźnie w niemieckojęzycznych czasopismach, gazetach i na wielu stronach internetowych. Stąd ten tekst — zebraliśmy tu wybrane, według nas coraz częściej pojawiające się formy, które dobrze jest umieć prawidłowo zrozumieć.
To, co łączy język niemiecki i polski pod względem neutralności, to fakt, że płciowy aspekt języka jest w trakcie transformacji i nie istnieją jednoznaczne reguły dotyczące poprawności w tym zakresie, które by rozwiązywały wszystkie problemy. Warto jednak znać trendy i przynajmniej nie dziwić się na widok kreatywnie zapisanych wyrazów.
Pokażemy wam możliwe formy neutralne płciowo, które można spotkać na niemieckojęzycznych stronach internetowych i w prasie, na przykładzie kilku rzeczowników, które mają różne końcówki.
- Rzeczownik, który ma różne formy w przypadku Nominativ dla liczby pojedynczej i mnogiej.
der Student, die Studenten — student, studenci
die Studentin, die Studentinnen — studentka, studentki
- Rzeczownik odprzymiotnikowy, w liczbie pojedynczej rodzaju męskiego w przypadku Nominativ kończy się na -e.
der Kunde, die Kunden — klient, klienci
die Kundin, die Kundinnen — klientka, klientki
- Rzeczownik, który w rodzaju męskim w przypadku Nominativ ma taką samą formę w liczbie pojedynczej i mnogiej.
der Teilnehmer, die Teilnehmer — uczestnik, uczestnicy
die Teilnehmerin, die Teilnehmerinnen — uczestniczka, uczestniczki
der Leser, die Leser — czytelnik, czytelnicy
die Leserin, die Leserinnen — czytelniczka, czytelniczki
Jak możemy się zwrócić do klientów, studentów i uczestników płci obojga?
Naturalnie, możemy użyć obu wyrazów.
Liebe Kundin und lieber Kunde! — Droga klientko i drogi kliencie!
Liebe Kundinnen und Kunden ! — Drogie klientki i drodzy klienci!
Takie wyrażenie jest zawsze poprawne i nie budzi wątpliwości. Nie wszystkim się podoba z uwagi na długość oraz na to, że wyklucza płcie inne niż męska i żeńska.
Można próbować zastąpić długi lub nieneutralny wyraz lub wyrażenie inną formą gramatyczną — możemy na przykład użyć formy Partizip I w liczbie mnogiej.
die Studierenden — studiujący
die Kaufenden — kupujący
die Teilnehmenden — biorący udział
die Lesenden — czytający
Jest to jakieś obejście problemu, ale nie zawsze wystarczające. Takie formy tworzą filozoficzne pytania, na które nie zawsze jest odpowiedź. Na przykład — czy każdy kupujący jest klientem i czy każdy klient jest kupującym?
Istnieje forma określająca płeć męską i żeńską jednocześnie — z nawiasem: Teilnehmer(innen), Student(innen), ale taka nie jest zalecana, gdyż może sugerować mniejszą wartość płci żeńskiej.
Całkowicie poprawnie, nawet w pismach urzędowych, można dwa określenia — jedno męskie, drugie żeńskie — połączyć w jedno za pomocą ukośnika i łącznika, ale tylko wtedy, kiedy nie wymaga to odcięcia od żadnego z tych wyrazów ani jednej literki!
der/die Student/-in — student/studentka
der/die Leser/-in — czytelnik/czytelniczka
die Teilnehmer/-innen — uczestnicy/uczestniczki
Można spotkać też taki zapis.
StudentIn
LeserIn
TeilnehmerInnen
albo z samym ukośnikiem, bez łącznika
Student/in
Leser/in
Teilnehmer/innen
Dla słowa Student w liczbie mnogiej ani dla słowa Kunde w ogóle taki zapis nie jest możliwy, bo trzeba by odciąć końcówki. I to nie jest jedyny problem. Takim określeniem można się zwrócić do płci męskiej i żeńskiej, a co zrobić, kiedy autor chce zawrzeć w jednym słowie więcej płci, niż męską i żeńską?
W gazetach można spotkać następujące formy zapisu.
Najpierw liczba mnoga, bo ona nie sprawia problemu pod względem rodzajnika. Poniższe wyrazy określają klientów, studentów, uczestników i czytelników bez faworyzowania żadnej z płci.
die Kund*innen
die Kund:innen
die Kund_innen
die Student*innen
die Student:innen
die Student_innen
die Teilnehmer*innen
die Teilnehmer:innen
die Teilnehmer_innen
die Leser*innen
die Leser:innen
die Leser_innen
Teraz liczba pojedyncza, bo ona jest ciekawa jeśli chodzi o rodzajnik. Uczymy się przecież od zarania dziejów, że w języku niemieckim istnieje rodzajnik określony męski der, żeński die oraz nijaki das. Jak to ogarnąć neutralnie płciowo?
Próby wyglądają następująco.
der_die Student_in — osoba studiująca
der*die Leser*in — osoba czytająca
der:die Teilnehmer:in — osoba uczestnicząca
Piszemy powyżej „osoba”, żeby jak najdokładniej oddać znaczenia powyższych wyrazów, choć mamy świadomość, że te polskie odpowiedniki nie oddają w pełni równościowego nacechowania niemieckich form.
Powyższe formy są wyrazem prób znalezienia idealnego rozwiązania, które nie będzie dyskryminowało żadnej płci ani ograniczało liczby płci do dwóch. Nie są to oficjalne formy, aktualnie (stan na czerwiec 2025) nie są zalecane do używania w pismach urzędowych, ale odzwierciedlają toczącą się w niemieckojęzycznym świecie walkę o równość pod względem płci.
Podobnie jak w języku polskim, w niemieckim też funkcjonują nazwy zawodów, które przez długi czas zdominowane były przez jedną z płci. Teraz próbuje się znaleźć dla nich neutralne odpowiedniki.
Zamiast die Krankenschwester — pielęgniarka można spotkać formę der*die Krankenpfleger*in — opiekun chorych albo — jeszcze bardziej neutralnie die Pflegekraft, co można rozumieć jako „serwis opiekuńczy”. Wyraz ten składa się z wyrazów pflegen — opiekować się, pielęgnować oraz die Kraft — siła. Technicznie patrząc nie zawiera elementu wskazującego na człowieka.
Obok słowa der Feuerwehrmann — strażak istnieje die Feuerwehrfrau — pani strażak / strażaczka, a można też spotkać użycie bardziej neutralnego słowa die Feuerwehrkraft, które można odnieść do każdej płci, a rodzaj gramatyczny zdeterminuje ostatni w wyrazie rzeczownik die Kraft.
Jako, że ten temat nie ma końca, zostawiamy was teraz z linkami do tekstów na temat neutralności płciowej w języku niemieckim. Serdecznie was zachęcamy do zapoznania się z nimi, jeśli macie czas i ochotę zagłębić się w ten temat.
Żródła:
https://www.duden.de/sprachwissen/sprachratgeber/Geschlechtergerechter-Sprachgebrauch
https://home.uni-leipzig.de/schreibportal/gendern/
https://www.uni-kassel.de/hochschulverwaltung/themen/gleichstellung-familie-und-diversity/geschlechtergleichstellung/geschlechtergerechte-sprache/varianten-geschlechtergerechter-sprache
