W języku niemieckim pojedyncza litera s może być wymawiana jak nasze polskie sz — na początku wyrazu przed spółgłoską, np. stehen, spielen, Schule, jako z – na poczatku wyrazu przed samogłoską, np. sein, jako s — na końcu wyrazu, np. Haus, albo jak polskie c przed samogłoską, np. Zehn. Podwójne s — zarówno pisane ss, jak i ß — zawsze czytamy, jak polskie s, a ß to charakterystyczny znak diakrytyczny dla niemieckiego alfabetu.
Dawno temu, w XIV wieku naszej ery, dźwięk s w języku niemieckim zapisywano jako sz, które z czasem przekształciło się w znak— z punktu widzenia piszących ręcznie na pewno było to ekonomiczne rozwiązanie. Od ówczesnego sz pochodzi też do dziś używana nazwa znaku ß — das Eszett.
Potrzeba było wielu wieków na to, aby sztuka pisania rozpowszechniła się na tyle, żeby potrzebne stały się działania na rzecz ujednolicenia pisowni na terenach krajów niemieckojęzycznych. Jednak mimo reform niemieckiej ortografii z roku 1901 i 1997 pisownia ss i ß do dziś przysparza problemów. Przysparza ich sporo rodowitym użytkownikom, a Polakom jeszcze więcej, ponieważ język polski nie wyróżnia długich i krótkich samogłosek. Jako, że w języku polskim nie istnieje żadne słowo, którego znaczenie zależałoby wyłącznie od długości samogłoski, nie jesteśmy wyczuleni na ten aspekt języka. Tymczasem w języku niemieckim mamy takie słowo, jak der Weg = droga, które wymawiamy przez długie e, oraz weg = precz, które wymawiamy przez krótkie e.
Jeśli nie znacie tych wyrazów, włączcie sobie teraz wymowę tych dwóch wyrazów w słowniku internetowym.
Co to ma wspólnego z ß? Otóż od reformy z 1997 roku należy pisać znak ß po długich samogłoskach. Które to są?
Za pomocą wzroku możemy rozpoznać tylko te długie samogłoski, które piszemy „długo”, czyli za pomocą dwóch liter. Są to:
au — jak w wyrazie Strauß
äu — jak w Sträuße
eu — Reuß
ei — heißen
ie — schließen
Samogłoski pisane jako jedna litera mogą być krótkie lub długie i to trzeba niestety umieć usłyszeć. Jeśli się to umie, jest to sposób bardziej niezawodny, niż nieobejmująca wszystkich przypadków reguła, że ss piszemy zwykle na końcu wyrazu, np. dass, Schluss, Kuss i po krótkiej samogłosce, np. lassen, besser. Natomiast ß nigdy nie stoi na początku wyrazu.
Trzeba też uważać na pułapki, czyli dwa s obok siebie, które jednak nie należą do tej samej części wyrazu! Takim słowem jet np. Aussicht = widok, które składa się z przedrostka aus dołączonego do słowa Sicht oba te elementy czytam osobno Aus+sicht.
Uważajcie też na słowa, które zawierają trzy litery s pod rząd, np. Fitnessstudio czy Imbissstube, które też powstały z połączenia dwóch wyrazów i czytamy je osobno: Fitness+studio, Imbiss+stube,
Na szczęście wyrazów, w których zastosowanie ss zamiast ß nie ma wiele. Jako przykład można podać słowa die Masse = masa oraz die Maße = środki. Tu także polecam włączyć sobie wymowę w słowniku internetowym i porównać.
Możemy się starać nauczyć pisać ss i ß prawidłowo, jednak internetowy świat nie sprzyja nam w tym zakresie. Pisanie ß wymaga używania niemieckiej klawiatury, co nie jest wygodne, rodowici użytkownicy języka niemieckiego często sami piszą ss tam, gdzie ewidentnie powinno być ß. Wśród językoznawców i użytkowników języka trwa dyskusja na temat zasadności utrzymywania ß przy życiu, w której to wymogi praktyczności w komputerowym świecie ostro ścierają się z wielowiekową tradycją. A co wy o tym sądzicie? Czy wyobrażacie sobie język niemiecki bez ß?
Źródła:
https://www.tagesschau.de/inland/meldung-ts-2192.html
https://www.eszett-bls.com/de/eine-kurze-geschichte-zum-buchstaben-eszett.html
